
Trening umysłowy, zwany inaczej treningiem mentalnym bądź też wspomaganiem psychologicznym w szerokim rozumieniu obejmuje różnego rodzaju metody i techniki mające na celu zwiększenie lub też optymalizację umiejętności danej osoby. Konsekwencją takich czynności ma być wzrost osiągnięć w ważnym dla niej obszarze funkcjonowania (Holas, Habrat 2008).
Współcześnie trening mentalny rozumiany jest najczęściej jako zbiór metod i ćwiczeń (technik) psychologicznych, które poprzez systematyczne i długotrwałe oddziaływanie mogą prowadzić do wzrostu kontroli nad zachowaniem i emocjami, do podniesienia poziomu wielu cech psychicznych (takich, jak np. koncentracja uwagi), a także do zwiększenia odporności (wytrzymałości) psychicznej w obliczu stresu. Z punktu widzenia aktywności fizycznej trening mentalny może rozwijać precyzję ruchów, ekonomiczne wydatkowanie energii i umiejętność szybkiego wypoczynku. Natomiast wśród właściwości psychicznych trening mentalny może poprawiać koncentrację uwagi, zwiększać możliwości percepcji i koordynacji psychoruchowej oraz prowadzić do podniesienia samooceny, pewności siebie i wiary we własne możliwości. Podstawowymi elementami treningu mentalnego są też ćwiczenia pozwalające wpływać na stan własnego ciała, co jest niezbędne do opanowania technik psychoregulacyjnych. Może to być również niezwykle przydatne w aktywności sportowej (Nowicki 1997; Zdebski, Blecharz 2000; Blecharz 2004).
W ostatnich latach, w procesie nowoczesnego szkolenia sportowego coraz więcej uwagi poświęcono psychice zawodników. Tkwią w niej bowiem zasoby, które w toku wyrównanej rywalizacji sportowej mogą okazać się niezwykle pomocne w osiągnięciu końcowego sukcesu. Badania olimpijczyków przeprowadzone 1988 roku przez Orlicka i Partingtona (1988) wykazały, że najlepsi zawodnicy wiązali swoje sukcesy z następującymi mentalnymi elementami treningowymi (Krawczyński 2004):
- stosowanym codziennie treningiem wyobrażeniowym,
- dokładnym określeniu celów treningowych,
- umiejętności koncentracji uwagi na ćwiczeniu,
- umiejętności kontroli emocji dzięki treningowi relaksacyjnemu lub innym oddziaływaniom tego typu,
- treningiem symulacyjnym, tj. wprowadzeniem po treningu elementów symulujących prawdziwe zawody.
Wspomniane wyniki pokazują, jak ważne może być przygotowanie psychologiczne we współczesnym sporcie, w którym różnice w sprawności fizycznej i technicznej pomiędzy poszczególnymi są niewielkie. Sytuacja ta w dużym stopniu dotyczy również tenisa. Potwierdzają to dane z badań (Moran 1995) przeprowadzonych wśród trenerów pracujących z tenisistami, na temat zastosowania treningu mentalnego w treningu sportowym. 90% trenerów uważa uwarunkowania psychologiczne w tenisie za bardzo ważny czynnik determinujący wysokie osiągnięcia sportowe (Loehr 1991; Crespo, Reid, Quinn 2006).
Powyższe informacje pozwalają na stwierdzenie, że trening mentalny, podobnie jak trening techniczny i fizyczny to proces długotrwały, złożony i wymagający od sportowca pełnego zaangażowania i systematyczności. Sportowiec używa wprawdzie swojego ciała jako narzędzia do osiągania określonych celów sportowych jednak w znacznej mierze jego motorem i siłą napędową jest umysł, myślenie, motywacja i potrzeby (Sahaj 2002; Domagalik 2003).
Trening umysłowy powinien być ściśle związany z typowym treningiem sportowym i kierować się podobnymi zasadami.
W treningu mentalnym wykorzystuje się „środki” i „narzędzia” jakimi dysponuje nasza psychika, między innymi myśli, mowę wewnętrzną, pamięć, wyobraźnię i spostrzeganie zarówno na poziomie działań świadomych, jak i z wykorzystaniem podświadomości. W przypadku sportu proces ten ma doprowadzić nie tylko do rozwoju umiejętności psychicznych, ale także do wzrostu sprawności motorycznej, a przede wszystkim zwiększenia kontroli nad przebiegiem własnej aktywności ruchowej. W konsekwencji może to znaleźć odzwierciedlenie w poprawie wyników sportowych (Juśkiewicz 2000).
Według psychologów, współpracujących ze sportowcami TM powinien obejmować przede wszystkim (Gould, Tammen, Murphy, May 1989 za Morris, Summers 1998, Kłodecka – Różalska 1993, 1996; Nowicki 1997; Gracz, Sankowski 2000; Blecharz 2000, 2001, 2002, 2004).):
- Radzenie sobie ze stresem poprzez osiąganie stanu relaksacji – mobilizacji i gotowości,
- Techniki budowania pewności siebie w oparciu o rozmowy wewnętrzne i pozytywne wyobrażenia,
- Techniki wzmacniające koncentrację lub umiejętność skupienia uwagi, np. trening centryczny, trening kontroli uwagi,
- Wizualizację, np. technika łatwego „oglądania” siebie w stanie wzmożonej kontroli, jak również technika próbnego startu,
- Ukierunkowanie na cel, zwiększające determinację i zaangażowanie.
Skuteczność treningu mentalnego w dużym stopniu zależy od częstotliwości jego stosowania, dlatego też, powinien on zajmować stałe miejsce w planie treningowym sportowców. Dobrze przygotowany zawodnik to taki, który potrafi korzystać ze swoich umiejętności na najwyższym poziomie nawet w trudnych sytuacjach. Mistrz olimpijski w judo Paweł Nastula, powiedział: „W sporcie wyczynowym psycholog jest niezbędny. Ciężko jest sprostać wymaganiom. Nawet po zdobyciu złotego medalu potrzebowałem czterech dni, aby odzyskać równowagę”. Obok wymienionego Pawła Nastuli z pomocy psychologicznej korzystali również m.in. Waldemar Legień, Adam Małysz, Renata Mauer – Różańska, Otylia Jędrzejczak i wielu innych wybitnych sportowców uprawiających różne dyscypliny (Nowicki 1997).
Trening mentalny może stanowić dla niektórych trenerów swego rodzaju nowość i dlatego podchodzą do niego z pewną rezerwą. Jednocześnie przyznają, że w sytuacji równorzędnej walki sportowej to właśnie psychika może okazać się tym czynnikiem, który zadecyduje o końcowym sukcesie. Można więc przypuszczać, że w niedługim czasie trening mentalny stanie się integralną składową jednostki treningowej w każdej dyscyplinie sportu.
Piśmiennictwo:
- Blecharz, J. (2001). Psychologia narciarskich skoków. Charaktery
- Blacharz, J. (2002). Jak motywować mistrzów. Sport Wyczynowy, nr 9 – 10
- Blecharz, J. (2002). Psychologiczne wspomaganie – zakres i skuteczność. Sport Wyczynowy, nr 3 – 4
- Blecharz, J. (2004). Czas mistrzów. Charaktery
- Crespo, M., Reid, M., Quinn, A. (2006).Tennis Psychology: 200+ practical drills and latest research. ITF Ltd., Londyn
- Domagalik, A. (2003). Przygotowanie mentalne – nieodłączna część treningu sportowego. Sport Wyczynowy, nr 11 – 12
- Gracz, J., Sankowski, T. (2000). Psychologia sportu. Seria: Podręczniki Nr 44; AWF Poznań
- Habrat, P. (2011). Uwierzyć w wygraną. Wydawnictwo Cień Kształtu. Łomianki
- Kłodecka – Różalska, J. (1993). Radzimy sobie ze stresem. Przewodnik do relaksacji i treningu umysłowego dla sportowców. Resortowe Centrum Metodyczno – Szkoleniowe Kultury Fizycznej i Sportu, Warszawa
- Kłodecka – Różalska, J. (1996). Przekraczanie umysłem możliwości ciała. Centralny Ośrodek Sportu. Resortowe Centrum Metodyczno – Szkoleniowe Kultury Fizycznej i Sportu. Instytut Sportu, Warszawa
- Krawczyński, M. (2004). Dozwolone wspomaganie. Charaktery.
- Loehr J. (1991).Mental toughness training, USA
- Moran A. (1995). Concentration. ITF Coaches Review
- Morris, T., Summers, J. (1998). Psychologia sportu. Strategie i techniki. COS Warszawa
- Nowicki D. (1997).Trening mentalny w procesie szkolenia sportowego, Sport Wyczynowy, nr 1- 2,
- Sahaj, T. (2002). Trening Mentalny – naturalny sposób wspomagania sportowców. Sport Wyczynowy, nr 11 – 12
- Zdebski J.,Blecharz J. (2000).Z badań nad zapotrzebowaniem na trening mentalny. Sport Wyczynowy, nr 3 – 4
Autor: Karolina Wilińska
1 Comment
Trening mentalny w sporcie - Testosterone Wiedza