Pojęcie i znaczenie treningu mentalnego w aktywności sportowej

• 6 czerwca 2013
• in Publikacje naszych trenerów

Trening umysłowy, zwany inaczej treningiem mentalnym bądź też wspomaganiem psychologicznym w szerokim rozumieniu obejmuje różnego rodzaju metody i techniki mające na celu zwiększenie lub też optymalizację umiejętności danej osoby. Konsekwencją takich czynności ma być wzrost osiągnięć w ważnym dla niej obszarze funkcjonowania (Holas, Habrat 2008).

Współcześnie trening mentalny rozumiany jest najczęściej jako zbiór metod i ćwiczeń (technik) psychologicznych, które poprzez systematyczne i długotrwałe oddziaływanie mogą prowadzić do wzrostu kontroli nad zachowaniem i emocjami, do podniesienia poziomu wielu cech psychicznych (takich, jak np. koncentracja uwagi), a także do zwiększenia odporności (wytrzymałości) psychicznej w obliczu stresu. Z punktu widzenia aktywności fizycznej trening mentalny może rozwijać precyzję ruchów, ekonomiczne wydatkowanie energii i umiejętność szybkiego wypoczynku. Natomiast wśród właściwości psychicznych trening mentalny może poprawiać koncentrację uwagi, zwiększać możliwości percepcji i koordynacji psychoruchowej oraz prowadzić do podniesienia samooceny, pewności siebie i wiary we własne możliwości. Podstawowymi elementami treningu mentalnego są też ćwiczenia pozwalające wpływać na stan własnego ciała, co jest niezbędne do opanowania technik psychoregulacyjnych. Może to być również niezwykle przydatne w aktywności sportowej (Nowicki 1997; Zdebski, Blecharz 2000; Blecharz 2004). 

W ostatnich latach, w procesie nowoczesnego szkolenia sportowego coraz więcej uwagi poświęcono psychice zawodników. Tkwią w niej bowiem zasoby, które w toku wyrównanej rywalizacji sportowej mogą okazać się niezwykle pomocne w osiągnięciu końcowego sukcesu. Badania olimpijczyków przeprowadzone 1988 roku przez Orlicka i Partingtona (1988) wykazały, że najlepsi zawodnicy wiązali swoje sukcesy z następującymi mentalnymi elementami treningowymi (Krawczyński 2004): 

• stosowanym codziennie treningiem wyobrażeniowym,
• dokładnym określeniu celów treningowych,
• umiejętności koncentracji uwagi na ćwiczeniu,
• umiejętności kontroli emocji dzięki treningowi relaksacyjnemu lub innym oddziaływaniom tego typu,
• treningiem symulacyjnym, tj. wprowadzeniem po treningu elementów symulujących prawdziwe zawody. 

Wspomniane wyniki pokazują, jak ważne może być przygotowanie psychologiczne we współczesnym sporcie, w którym różnice w sprawności fizycznej i technicznej pomiędzy poszczególnymi są niewielkie. Sytuacja ta w dużym stopniu dotyczy również tenisa. Potwierdzają to dane z badań (Moran 1995) przeprowadzonych wśród trenerów pracujących z tenisistami, na temat zastosowania treningu mentalnego w treningu sportowym. 90% trenerów uważa uwarunkowania psychologiczne w tenisie za bardzo ważny czynnik determinujący wysokie osiągnięcia sportowe (Loehr 1991; Crespo, Reid, Quinn 2006). 

Powyższe informacje pozwalają na stwierdzenie, że trening mentalny, podobnie jak trening techniczny i fizyczny to proces długotrwały, złożony i wymagający od sportowca pełnego zaangażowania i systematyczności. Sportowiec używa wprawdzie swojego ciała jako narzędzia do osiągania określonych celów sportowych jednak w znacznej mierze jego motorem i siłą napędową jest umysł, myślenie, motywacja i potrzeby (Sahaj 2002; Domagalik 2003).

Trening umysłowy powinien być ściśle związany z typowym treningiem sportowym i kierować się podobnymi zasadami.

W treningu mentalnym wykorzystuje się „środki” i „narzędzia” jakimi dysponuje nasza psychika, między innymi myśli, mowę wewnętrzną, pamięć, wyobraźnię i spostrzeganie zarówno na poziomie działań świadomych, jak i z wykorzystaniem podświadomości. W przypadku sportu proces ten ma doprowadzić nie tylko do rozwoju umiejętności psychicznych, ale także do wzrostu sprawności motorycznej, a przede wszystkim zwiększenia kontroli nad przebiegiem własnej aktywności ruchowej. W konsekwencji może to znaleźć odzwierciedlenie w poprawie wyników sportowych (Juśkiewicz 2000).

Według psychologów, współpracujących ze sportowcami TM powinien obejmować przede wszystkim (Gould, Tammen, Murphy, May 1989 za Morris, Summers 1998, Kłodecka – Różalska 1993, 1996; Nowicki 1997; Gracz, Sankowski 2000; Blecharz 2000, 2001, 2002, 2004).):

• Radzenie sobie ze stresem poprzez osiąganie stanu relaksacji – mobilizacji i gotowości,
• Techniki budowania pewności siebie w oparciu o rozmowy wewnętrzne i pozytywne wyobrażenia,
• Techniki wzmacniające koncentrację lub umiejętność skupienia uwagi, np. trening centryczny, trening kontroli uwagi,
• Wizualizację, np. technika łatwego „oglądania” siebie w stanie wzmożonej kontroli, jak również technika próbnego startu,
• Ukierunkowanie na cel, zwiększające determinację i zaangażowanie.

Skuteczność treningu mentalnego w dużym stopniu zależy od częstotliwości jego stosowania, dlatego też, powinien on zajmować stałe miejsce w planie treningowym sportowców. Dobrze przygotowany zawodnik to taki, który potrafi korzystać ze swoich umiejętności na najwyższym poziomie nawet w trudnych sytuacjach. Mistrz olimpijski w judo Paweł Nastula, powiedział: „W sporcie wyczynowym psycholog jest niezbędny. Ciężko jest sprostać wymaganiom. Nawet po zdobyciu złotego medalu potrzebowałem czterech dni, aby odzyskać równowagę”. Obok wymienionego Pawła Nastuli z pomocy psychologicznej korzystali również m.in. Waldemar Legień, Adam Małysz, Renata Mauer – Różańska, Otylia Jędrzejczak i wielu innych wybitnych sportowców uprawiających różne dyscypliny (Nowicki 1997).

Trening mentalny może stanowić dla niektórych trenerów swego rodzaju nowość i dlatego podchodzą do niego z pewną rezerwą. Jednocześnie przyznają, że w sytuacji równorzędnej walki sportowej to właśnie psychika może okazać się tym czynnikiem, który zadecyduje o końcowym sukcesie. Można więc przypuszczać, że w niedługim czasie trening mentalny stanie się integralną składową jednostki treningowej w każdej dyscyplinie sportu.

Piśmiennictwo:

1. Blecharz, J. (2001). Psychologia narciarskich skoków. Charaktery
2. Blacharz, J. (2002). Jak motywować mistrzów. Sport Wyczynowy, nr 9 – 10
3. Blecharz, J. (2002). Psychologiczne wspomaganie – zakres i skuteczność. Sport Wyczynowy, nr 3 – 4 
4. Blecharz, J. (2004). Czas mistrzów. Charaktery
5. Crespo, M., Reid, M., Quinn, A. (2006).Tennis Psychology: 200+ practical drills and latest research. ITF Ltd., Londyn 
6. Domagalik, A. (2003). Przygotowanie mentalne – nieodłączna część treningu sportowego. Sport Wyczynowy, nr 11 – 12 
7. Gracz, J., Sankowski, T. (2000). Psychologia sportu. Seria: Podręczniki Nr 44; AWF Poznań
8. Habrat, P. (2011). Uwierzyć w wygraną. Wydawnictwo Cień Kształtu. Łomianki
9. Kłodecka – Różalska, J. (1993). Radzimy sobie ze stresem. Przewodnik do relaksacji i treningu umysłowego dla sportowców. Resortowe Centrum Metodyczno – Szkoleniowe Kultury Fizycznej i Sportu, Warszawa
10. Kłodecka – Różalska, J. (1996). Przekraczanie umysłem możliwości ciała. Centralny Ośrodek Sportu. Resortowe Centrum Metodyczno – Szkoleniowe Kultury Fizycznej i Sportu. Instytut Sportu, Warszawa
11. Krawczyński, M. (2004). Dozwolone wspomaganie. Charaktery.
12. Loehr J. (1991).Mental toughness training, USA 
13. Moran A. (1995). Concentration. ITF Coaches Review 
14. Morris, T., Summers, J. (1998). Psychologia sportu. Strategie i techniki. COS Warszawa
15. Nowicki D. (1997).Trening mentalny w procesie szkolenia sportowego, Sport Wyczynowy, nr 1- 2, 
16. Sahaj, T. (2002). Trening Mentalny – naturalny sposób wspomagania sportowców. Sport Wyczynowy, nr 11 – 12
17. Zdebski J.,Blecharz J. (2000).Z badań nad zapotrzebowaniem na trening mentalny. Sport Wyczynowy, nr 3 – 4

Autor: Karolina Wilińska