Daj rotację! – Trenerze, ale o co chodzi?!

• 12 czerwca 2013
• in Publikacje naszych trenerów

Widząc naszego zawodnika, który uderza piłkę z dużą prędkością, lecącą nisko nad siatką i lądującą za linią końcową często zwracamy mu uwagę: „następnym razem daj więcej rotacji!”. I bardzo rzadko słyszymy od zawodnika: „Trenerze, ale w sumie o co chodzi z tą rotacją?”. Sam będąc zawodnikiem nigdy wprost nie zadałem trenerowi tego pytania, ponieważ wiedziałem, że trzeba dać rotację awansującą, żeby piłka „zgasła” w korcie, bo „są tam wtedy jakieś różnice ciśnień czy coś. Nieważne. Gram dalej!”.

Otóż ważne! Jak pisał Krzysztof Ernst w swojej książce „Fizyka w sporcie” znajomością praw fizyki nie uda się zwyciężyć przeciwnika, który po prostu umie grać. Ale nawet jeśli tak jest, to chyba przyjemnie jest mieć świadomość, że nie tylko wiemy i czujemy jak poleci lub odbije się piłka, ale rozumiemy również dlaczego.[Ernst 1992]

W niniejszym artykule nie będę zajmował się takimi pojęciami jak topspin, lift, slajs, czop czy drive, ponieważ ilość definicji historycznych, fizycznych, metodycznych, własnych, nabytych od trenerów czy innych autorytetów tenisowych jest na tyle duża, że usystematyzowanie ich nadaje się na kolejny temat naszych rozważań. Dlatego zajmę się tylko obrotem piłki wokół własnej osi po uderzeniu. Czyli rotacją awansującą, wsteczną, boczną i kombinowaną (mieszaną).

Jak pisze Adam Królak w swojej książce „Tenis dla dzieci, nauczycieli i rodziców” uderzenia rotacyjne to takie, w wyniku, których piłka podczas kontaktu z rakietą uzyskuje poza prędkością liniową jednocześnie prędkość kątową, tzn. obraca się wokół własnej osi. Ten dodatkowy ruch wirowy piłki wpływa aktywnie na zmianę toru lotu piłki, a kontakt płaszczyzny strun z piłką jest dłuższy. Daje to lepszą kontrolę wykonania uderzenia. Przy uderzeniach z rotacją awansującą powoduje skrócenie lotu piłki, przy uderzeniach z rotacją wsteczną jego wydłużenie, natomiast przy rotacjach bocznych i mieszanych zakrzywienie boczne toru.[Królak 1999] 

Dlaczego tak się dzieje? No właśnie z tej różnicy ciśnień po jednej i po drugiej stronie piłki, o której myślałem będąc zawodnikiem, ale nigdy nie zgłębiłem tego tematu. Dopiero jako trener dowiedziałem się, że jest to tak zwany „efekt Magnusa”.

Efekt, który powoduje zmianę toru lotu piłki został zaobserwowany przez niemieckiego fizyka Heinricha Gustava Magnusa w 1853 roku. Jest to zjawisko z zakresu dynamiki płynów, gazów polegające na powstawaniu siły prostopadłej do kierunku ruchu, działającej na obracający się walec lub inną bryłę obrotową, poruszającą się względem płynu czy gazu. W tym i piłki tenisowej poruszającej się w mieszaninie gazów jakim jest powietrze.
Na skutek obrotu piłki następuje zagęszczenie cząsteczek powietrza po jednej stronie piłki a rozrzedzenie po drugiej. Zagęszczenie powoduje wzrost ciśnienia, natomiast rozrzedzenie jego spadek. Przy rotacji awansującej wzrost ciśnienia pojawia się na górze piłki powodując „pchanie” piłki w dół, przy rotacji wstecznej mamy sytuacje odwrotną co powoduje wydłużenie toru lotu piłki, natomiast przy rotacjach bocznych i kombinowanych powoduje boczne zakrzywienie tego toru.

Rys. 1. Zachowanie piłki przy rotacji awansującej. 

 Należy pamiętać, że efekt ten jest tak widoczny na korcie, ponieważ piłka tenisowa nie jest gładka co powoduje większe tarcie między jej powierzchnią a powietrzem. Dlatego tak trudno gra się tzw. „łysymi” piłkami jak i nowymi piłkami po ich zmianie w czasie meczu.

Jeden z moich kolegów trenerów miał w zwyczaju w czasie rozmów z zawodnikami pokazywać różnice między jak to nazywał „tenisem świadomym” a „tenisem nieświadomym”. Taka ogólna znajomość „efektu Magnusa” jak i możliwości, które nam daje na korcie myślę, że jest ważną, małą cegiełką w tej świadomości.

Piśmiennictwo

1. Ernst K.: Fizyka sportu. Warszawa 1992, PWN.
2. Królak A.: Tenis nauczanie gry. Warszawa 2008, COS.
3. Królak A.: Tenis dla dzieci, nauczycieli i rodziców. Warszawa 1999, WSiP.
4. Królak A.: Technika współczesnego tenisa. Warszawa 2012, Estrella.
5. Wikipedia.: Efekt Magnusa.
6. www.unc.edu.: The Physics of Ball Spin in Tennis, Topspin and Backspin

Autor: Mikołaj Weymann